Wracając do domu z imprezy, dokonując zakupów przez Internet czy nawet odbierając telefon od tzw. wnuczka – każdy z nas pewnego dnia może stać się ofiarą przestępstwa. Dlatego warto już dzisiaj zapoznać się z prawami pokrzywdzonego w postępowaniu karnym. Kwestie te w głównej mierze reguluje ustawa Kodeks Postępowania Karnego ale także inne ustawy takie jak Kodeks karny wykonawczy oraz Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka.
Jeśli chodzi o definicję ustawową pokrzywdzonego to warto pamiętać, że może to być zarówno osoba fizyczna jak i prawna, której to dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej instytucja państwowa lub samorządowa albo inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego za pokrzywdzonego uważa się także zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia (art. 49 § 1 k.p.k.).
Prawa pokrzywdzonego może wykonywać również przedstawiciel lub opiekun małoletniego, całkowicie albo częściowo ubezwłasnowolnionego lub nieporadnego (art. 51 k.p.k.). Osoba najbliższa lub pozostająca na utrzymaniu zmarłego pokrzywdzonego może również wykonywać prawa zmarłego (art. 52 k.p.k.).
W postępowaniu przygotowawczym, a więc poprzedzającym wniesienie sprawy do sądu – pokrzywdzony w myśl art. 299 § 1 k.p.k. jest stroną procesową. Natomiast w postępowaniu sądowym może być stroną – tzw. oskarżycielem posiłkowym – jeżeli tego zażąda do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego.
Pokrzywdzony przede wszystkim ma prawo do:
- korzystania z pomocy wybranego przez siebie pełnomocnika, którym może być adwokat lub radca prawny, przy czym nie można mieć więcej niż trzech pełnomocników jednocześnie. W zależności od wyniku procesu kosztami ustanowienia pełnomocnika może zostać obciążony oskarżony. Natomiast jeżeli pokrzywdzony wykaże, że nie stać go na pełnomocnika, sąd może wyznaczyć pełnomocnika z urzędu;
- bezpłatnej pomocy tłumacza, przy przesłuchaniu lub zapoznaniu się z treścią dowodu, jeżeli pokrzywdzony nie mówi po polsku, a także – w razie potrzeby – jeżeli jest on głuchy lub niemy;
- złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu śledztwa lub dochodzenia oraz zażalenia na bezczynność, jeżeli w ciągu 6 tygodni od złożenia przez pokrzywdzonego zawiadomienia o przestępstwie nie został on powiadomiony o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia;
- składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, np.
o przesłuchanie świadka, uzyskanie dokumentu, dopuszczenie opinii biegłego;
- udziału w czynnościach postępowania przeprowadzanych na wniosek pokrzywdzonego oraz w czynnościach, których nie można powtórzyć na rozprawie, w tym także w przeprowadzeniu dowodu. W czynnościach tych może również uczestniczyć pełnomocnik pokrzywdzonego. W szczególnie uzasadnionym wypadku organ prowadzący postępowanie może odmówić dopuszczenia pokrzywdzonego i pełnomocnika do czynności ze względu na dobro postępowania;
- zwrotu kosztów stawiennictwa na wezwanie. W wypadku wezwania do osobistego stawiennictwa, usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby jest możliwe wyłącznie po przedstawieniu zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego;
- udziału w przesłuchaniu biegłego oraz prawo do zapoznania się z jego pisemną opinią;
- dostępu do akt sprawy, do sporządzania odpisów i kopii, przy czym organ prowadzący postępowanie może odmówić dostępu do akt ze względu na ważny interes państwa lub dobro postępowania;
- złożenia wniosku o zapoznanie się z materiałami śledztwa lub dochodzenia przed jego zakończeniem;
- złożenia wniosku o skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego w celu pojednania się z podejrzanym. Oczywiście udział w postępowaniu mediacyjnym jest dobrowolny;
- złożenia wniosku o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie wyrządzonej krzywdzie aż do zamknięcia przewodu sądowego;
- otrzymania informacji o uchyleniu tymczasowego aresztowania stosowanego wobec podejrzanego lub o jego ucieczce z aresztu śledczego, chyba że wcześniej pokrzywdzony oświadczy, iż z takiego uprawnienia rezygnuje;
- złożenia zażalenia na każdą czynność naruszającą prawa pokrzywdzonego;
- adres miejsca zamieszkania i adres pracy pokrzywdzonego nie są ujawniane w aktach sprawy;
- w przypadku zagrożenia dla życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub jego najbliższych, mogą oni otrzymać ochronę Policji na czas czynności procesowej, a jeżeli stopień zagrożenia jest wysoki, mogą oni otrzymać ochronę osobistą lub pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu. Wniosek o udzielenie ochrony należy skierować do komendanta wojewódzkiego Policji za pośrednictwem organu prowadzącego postępowanie albo sądu;
- otrzymania pomocy medycznej, psychologicznej, rehabilitacyjnej, prawnej oraz materialnej w Sieci Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem;
- w przypadku zakazania sprawcy zbliżania się lub kontaktowania się z pokrzywdzonym, zakaz ten, na wniosek pokrzywdzonego, może być wykonywany także w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej na podstawie europejskiego nakazu ochrony.
Gdy zostaniesz pokrzywdzony przestępstwem, masz swoje prawa. Pamiętaj o tym.
adwokat Tomasz Sięka